We denken vaak dat ecosystemen in maagdelijke staat verkeerden toen Westerse onderzoekers ze voor het eerst ontdekten. Maar nieuw onderzoek ondergraaft nu dit idee van maagdelijke natuur. Mensen hebben altijd veel invloed gehad op ecosystemen. Onze voorvaderen bevorderden sommige soorten, lieten andere uitsterven, beïnvloedden hun grootte, of brachten ze naar andere continenten.
Ten goede en ten kwade
Knowable Magazine besteedde een diepgravend artikel aan deze nieuwe inzichten, geschreven door Julia Rosen. We weten dat mensen een belangrijke rol speelden in de teloorgang van grote diersoorten: de mammoet in Rusland, de dodo op Mauritius en een enorme luiaard bekend als Megatherium of Groot Dier, in Zuid-Amerika. Dit is algemeen bekend – maar het omgekeerde, zoals de verspreiding van de paranoot in het Amazonegebied en van de kokospalm over de hele wereld is dat niet.
Paranoten hebben de hup nodig van dieren bij hun voortplanting en verspreiding. Bijvoorbeeld van agouti’s – verwant aan cavia’s maar met langere poten. Zij knagen de harde schil open, eten wat ze lekker vinden en begraven de rest, zoals eekhoorns onbedoeld eiken planten. Maar mensen hebben waarschijnlijk ook geholpen. Ze hebben de paranoot verspreid en verzorgd. Door de zaden te planten en concurrenten te wieden; misschien maken nuttige soorten daardoor wel 84 procent uit van alle bomen en palmen in het Amazonegebied.
Het oude idee van de zondeval
Dit aspect is lange tijd niet herkend. Zo te zien hebben twee ideeën dat in de weg gestaan: de mythe van de maagdelijke natuur – natuur die uit zichzelf haar volle waarde en rijkdom heeft. En ons idee van natuurvolkeren als ‘primitief’ – mensen die de natuur nemen zoals ze is; mensen die nog geen technologie kennen, de kunst van het laten werken van de natuur voor ons. En misschien hebben beide ideeën een verbinding met het nog oudere idee van de zondeval – waarbij de menselijke beschaving de wereld schaadt, die uit zichzelf schuldeloos is.
Rosen vertelt ons in detail dat wat wij zien als maagdelijke natuur eigenlijk altijd al is veranderd door de mens, zo lang onze soort bestaat. Zelfs in die zin dat we nu grote delen van het Amazonegebied kunnen zin als in exploitatie genomen bos. ‘Mensen hebben voor tenminste al 12.000 jaar lang ongeveer driekwart van het landoppervlak van de Aarde bewoond, en daarbij steeds hun sporen nagelaten. Zelfs de meeste landschappen die worden beschouwd als ‘natuurlijk’, zijn lang in gebruik geweest bij de mens; echt maagdelijke ecosystemen zijn al duizenden jaren heel uitzonderlijk.’
Maagdelijke natuur? Geschapen door de mens
Deze invloeden hebben niets te maken met goed en kwaad. Ze zijn er gewoon. En het gaat niet alleen om uitsterven. Onder druk van hun gebruik door mensen werden zoutwaterslakken kleiner, net als woestijnschildpadden en lotusbloemen uit de Himalaya. Door de hedendaagse jacht komen er olifanten zonder slagtanden die niet bedreigd worden door jagers op ivoor, en zwaluwen met kortere vleugels die beter auto’s kunnen ontwijken. En er zijn soorten die juist profiteren van mensen, zoals de paranoot en de kokospalm.
Mensen hebben zelfs de biodiversiteit bevorderd doordat ze landbouw bedreven op kleine stukken land. (Hoewel moderne landbouw eerder het tegenovergestelde doet). De mensheid heeft nieuwe ecosystemen gevormd, waarvan we er nu vele beschouwen als maagdelijke natuur. Hieronder vallen enkele van de mooiste en rijkste gebieden ter wereld: de bossen van Zuidoost Azië, de savannen van Afrika en natuurlijk het Amazonegebied. ‘Deze landschappen hebben hun bestaan tenminste voor een deel te danken aan de mens – ze bestaan niet ondanks de mens.’
Natuurvolkeren
Nu beginnen onderzoekers te kijken naar duizenden jaren oude veranderingen in vegetatiepatronen als resultaat van menselijke activiteit. Daarom zijn de veranderingen die ecologen nú waarnemen misschien niet de eerste tekenen van menselijke invloed, maar juist de laatste. Niet de hele ijsberg, maar alleen het bovenste stukje. Dit betekent ook een herwaardering van de kennis en vaardigheden van natuurvolkeren. Deze hebben lange tijd zogeheten maagdelijke natuur beheerd, en daarbij rijke ecosystemen gecreëerd. Zowel activisten namens natuurvolkeren, als milieuwetenschappers vragen om zo’n herwaardering.
‘We kunnen de klok niet terugdraaien en leven zoals mensen dat duizenden jaren geleden deden,’ is de conclusie van Rosen. ‘Er zijn nu teveel mensen die voedsel, behuizing en middelen van bestaan nodig hebben, zodat mensen delen van de wereld intensief moeten gebruiken. Maar misschien kunnen we toch al struikelend verder gaan; als we erkennen dat onze soort de planeet verandert, en de verantwoordelijkheid nemen voor de wilde natuur die er nog is. Dat is wat mensen – op hun best – al heel lang doen.’
Interessant? Lees dan ook:
Samenwerking in de natuur
Wie zijn wij? Het microbioom opnieuw bekeken
Gaia, en de zachtmoedige wraak van James Lovelock