Door onze levensstijl kunnen pandemieën als Covid-19 vaker optreden en desastreuze gevolgen hebben. Tenzij we in actie komen. Aldus een nieuwe studie van IPBES, het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. We moeten maatregelen treffen.
Tijdperk van pandemieën
Pandemieën zijn een modern verschijnsel. Snelle verspreiding van de ziekte wordt mogelijk gemaakt door grote handelsnetwerken. Een eenmaal opgedoken ziekteverwekker kan daardoor de hele wereld besmetten. Pandemieën als Covid-19 springen in het begin over van wilde dieren op de mens. Dat heeft altijd plaats gevonden, maar nu meer dan vroeger. Mensen en dieren komen intensiever met elkaar in contact door factoren als ontginning van natuurgebieden voor de landbouw, groei van de handel in wilde dieren en klimaatverandering. En eenmaal in de mens, is de verspreiding van de ziektekiemen veel gemakkelijker dan vroeger.
Al bij de eerste pandemie in de moderne tijd, de Spaanse griep die uitbrak aan het eind van de Eerste Wereldoorlog, zien we dit verschijnsel. De naam ‘Spaanse griep’ is misleidend en is ontstaan doordat de eerste berichten erover verschenen in de ongecensureerde Spaanse pers (die onder meer berichtte over de ernstige ziekte van koning Alfonso XIII). Misschien is het virus (H1N1, in moderne termen) overgesprongen van dier op mens in China of in Kansas (VS). Waar het ook vandaan kwam, het is met Amerikaanse soldaten naar Europa gekomen. Bijzonder aan de Spaanse griep was dat vooral jongvolwassenen erdoor werden getroffen. De ziekte werd gekenmerkt door koortsaanvallen die aan hevige griep deden denken, niet zelden met dodelijke afloop. Bijna even veel Amerikaanse soldaten overleden hieraan als op het slagveld. De ziekte sloeg over naar andere troepen, inclusief de Duitse. Toen op 11 november 1918 de oorlog eindigde en soldaten naar hun land terugkeerden, werden ze overal feestelijk ontvangen. Door deze massabijeenkomsten verspreidde het virus zich gemakkelijk. Volgens schattingen werd een half miljard mensen besmet (destijds 20% van de wereldbevolking) en overleden er misschien wel 40 miljoen mensen aan. Ook beroemdheden stierven aan de ziekte, waaronder Max Weber, Gustav Klimt, Egon Schiele en Guillaume Apollinaire.
Onontdekte virussen
Besmettingen kunnen steeds gemakkelijker uitgroeien tot pandemieën. Volgens Peter Daszak, co-auteur van het IPBES rapport, is Covid-19 is op z’n minst de zesde wereldwijde gezondheidsramp sinds de grieppandemie van 1918. Denk aan SARS, Ebola, Zika en hiv/aids. Aldus Scientias.nl. Feesten rond terugkerende soldaten zijn nu vervangen door wereldwijd personenverkeer. Was het niet zo dat één uit China teruggekeerde barman in Ischgl (Oostenrijk) de meeste skiërs besmette bij hun après-ski – en dat deze laatsten daarna met carnaval een groot deel van de provincie Noord-Brabant ziek maakten? Besmettelijke virussen kunnen zich beter dan ooit verspreiden. Want wereldwijd personen- en handelsverkeer is nu door Covid-19 weliswaar beperkt; maar internationaal zakendoen is niet mogelijk zonder persoonlijk contact. En luchtvaartmaatschappijen en de toeristensector staan te trappelen om de draad weer op te pakken als de pandemie min of meer is bedwongen.
Intussen is het potentieel aan mogelijke besmettingen groot. Het IPBES rapport signaleert dat er nog zo’n 1,7 miljoen ‘onontdekte’ virussen leven in zoogdieren en vogels. De helft daarvan zou mogelijk ziekteverwekkend zijn voor de mens. Het is niet voldoende om de ziekte te bestrijden als deze eenmaal is uitgebroken. ‘Om te kunnen ontsnappen aan het ‘tijdperk van pandemieën’ zullen we ons meer moeten concentreren op preventie naast reactie,’ zegt Daszak. Een kwestie van gezond verstand, zou je zeggen. Maar voor het geval dat niet genoeg is belichten de onderzoekers de economische effecten. ‘We vermoeden dat pandemieën ongeveer 1 biljoen dollar per jaar kosten,’ zegt Daszak. ‘Maar de programma’s die nodig zijn om ontbossing en de handel in wilde dieren te verminderen zouden slechts 20 tot 30 miljard dollar per jaar kosten.’
Biodiversiteit beschermen
Pandemieën doen zich voor op een grensvlak van wilde dieren, vee en mens. Om het risico op pandemieën te verkleinen zullen we deze contacten moeten verminderen. Gebieden met hoge biodiversiteit beter beschermen, en exploitatie daarvan terugdringen. We hebben de krachten in werking gezet die deze exploitatie bevorderen – en nu moeten we de andere kant op veranderen. Meer concreet zouden we het volgende kunnen doen:
– internationale overeenkomsten sluiten ter bescherming van biodiversiteit, ondersteund door nieuwe internationale organen en wetenschappelijk onderzoek;
– betere voorbereiding op mogelijke pandemieën;
– betrekken van de kosten van pandemieën in overheidsbeleid en bijstellen van steunprogramma’s;
– belasten van activiteiten met een duidelijk pandemie-risico, zoals eten van vlees;
– handel in wilde dieren aanpakken en tegengaan van illegale handel;
– verbeteren van de voedselvoorziening, ook ter vermindering van de consumptie van wilde dieren.
Als we dit niet doen, zegt Daszak, zal dat kunnen leiden tot het opkomen van steeds nieuwe pandemieën. Met als gevolg een semipermanente wereldwijde recessie en een onnoemelijk aantal sterfgevallen. We moeten daarom het ijzer smeden nu het heet is. Tijd om in actie te komen.
Interessant? Lees dan ook:
Gebruik de coronacrisis goed
IPBES en daarna: moeten we bang zijn voor wereldwijde ecologische achteruitgang?
Is het leven maakbaar? Over planetaire grenzen