Het RethinkX rapport komt direct ter zake. Het begint met een klaroenstoot: ‘We staan aan het begin van de snelste en diepste omwenteling in de geschiedenis van de mensheid, met de meeste gevolgen; een omwenteling net zo belangrijk als de vorming van steden uit volkeren van jagers en verzamelaars, 10.000 jaar geleden.’ Maakt het rapport van James Arbib en Tony Seba deze belofte wel waar?
RethinkX verwacht dat sleuteltechnologieën bij elkaar komen in de jaren 2020-2030, en daarmee de vijf basissectoren van onze economie overhoop gaan gooien. Wij onderzoeken deze claim in een aantal artikelen. Deze publiceerden wij op 31 oktober, 6 november, 13 november, 19 november, 29 november en 4 december 2021.
In het RethinkX rapport, gedateerd juni 2020, verwachten de auteurs dat ‘op de terreinen informatie, energie, voedsel, verkeer en vervoer, en materialen, de kosten zullen dalen met een factor 10 of meer; terwijl 10 keer zo efficiënte productieprocessen 90% minder grondstoffen zullen gebruiken, met 10x-100x minder afval.’ Een antwoord op het rapport van de Club van Rome uit 1972, zo definitief als mogelijk. Als alle processen een of twee ordes van grootte efficiënter worden, zijn uitputting en schaarste ver weg.
Klimaat-verandering
Deze omwenteling zal gepaard gaan met een decentralisatie van de economie. ‘Een model van lokale schepping uit onuitputtelijke, overal aanwezige bouwstenen – een wereld niet gebouwd op steenkool, olie, staal, vee en beton maar op fotonen, elektronen, DNA, moleculen en (q)bits’ (p.5). Kennis zal universeel zijn, maar productie lokaal. ‘Daardoor zal geografisch voordeel verdwijnen; elke stad of regio zal zelfvoorzienend worden.’ Er zal een eind komen aan ‘ongelijkheid en onderling roofdiergedrag’, en we zullen terecht komen in een wereld van ‘gedeelde welvaart en samenwerking’. Kortom, in het Rijk van de Vrijheid. Kan dat wel waar zijn?
Natuurlijk zal deze ontwikkeling grote gevolgen hebben. De mensheid zou om te beginnen de armoede kunnen overwinnen. ‘Het kan een mensenrecht worden om toegang te hebben tot al onze basisbehoeften – voedsel, energie, vervoer, informatie en onderdak.’ De oorzaken van gewapend conflict zouden veel minder belangrijk kunnen worden. Bovendien zouden we klimaatverandering en milieuverstoring te boven kunnen komen. Het nieuwe productiesysteem zal worden gekenmerkt door ‘koolstofvrije energieproductie en vervoer, en voedsel met minimale afvalproductie.’ En dat al in een zeer korte tijd – misschien zelfs grotendeels in de komende tien jaar. Maar de auteurs erkennen dat zulke grote veranderingen misschien weer leiden tot nieuwe conflicten.
Ontwrichting door de smartphone
Hoewel deze veranderingen ingrijpend zijn, zijn ze beslist niet uit de lucht gegrepen. Hun technologieën zijn al ontwikkeld, of zullen anders binnenkort beschikbaar zijn. Bovendien zullen zulke technologieën gevolgen hebben tot vér buiten hun eigen sector. Het RethinkX project vertelt hoe de smartphone de (toch behoorlijk ver verwijderde) oliesector in slechts 10 jaar verhoop gooide. In het begin veranderde de smartphone diepgaand de processen in zijn eigen sector; al zagen niet veel mensen dat in 2007, toen deze werd gelanceerd. ‘Hij schiep grote mogelijkheden buiten het beperkte terrein van de mobiele telefoonmarkt. Het internet was mobiel geworden. Dit kleine apparaat, dat je in de hand kan houden, maakte niet alleen nieuwe producten en diensten mogelijk, maar ook nieuwe bedrijfsmodellen die samen steeds meer sectoren van de economie als geheel beïnvloedden’ (p.12).
Vaak komen deze veranderingen eruit voort dat we gemakkelijk nieuwe functies kunnen toevoegen aan het mobiele apparaat. Het kan foto’s nemen, je kunt er muziek en spelletjes op draaien, en je weg mee zoeken. De smartphone heeft veel invloed op ons sociale leven. De manier waarop wij vrienden maken en met anderen in contact komen, verandert erdoor. Het apparaat verandert de manier waarop we nieuws vinden en delen. In ontwikkelingslanden zijn de veranderingen nog groter. Voor de eerste keer hebben mensen nu toegang tot bankdiensten en leningen, bedrijfsinformatie, onderwijs en vermaak. Al deze nieuwe mogelijkheden zorgen voor een explosieve toename van de vraag naar smartphones, waardoor de kosten weer dalen. Maar nu, en hier komen we op de olie-industrie, heeft de smartphone ook invloed op verkeer en vervoer. Om te beginnen door mobiele taxidiensten, zoals van Uber en Lyft. En verder, door de toegenomen vraag, door het verlagen van de kosten van lithium-ion batterijen; waardoor de markt voor elektrische auto’s beschikbaar komt, en zelfs die voor zelfrijdende auto’s. Dat alles leidt tot de ontwikkeling van een geheel nieuwe sector, Verkeer-als-Dienst (waarop we in een volgend artikel zullen ingaan). Het verhaal van fundamentele veranderingen in een notendop: onvoorziene gevolgen, waardoor zelfs de machtigste bedrijven worden getroffen.
RethinkX: verandering en strijd
Veranderingen als deze brengen strijd met zich mee. Volgens het RethinkX rapport kan dit in de komende tien jaar zelfs zo ver gaan dat deze veranderingen sterk worden vertraagd. Hoewel niet stilgezet of voorkomen. Elke beschaving, zo schrijven de auteurs, stortte ineen toen op het eind zijn Organisatiesysteem de problemen niet meer kon oplossen, opgeworpen door zijn eigen productiesysteem. Nu we opnieuw tegen zulke grenzen aanlopen zouden de zittende machten hun instorting willen voorkomen. En wel met dezelfde middelen die hen aan de macht hebben gebracht: meer centralisatie, winning van grondstoffen, uitbuiting. Maar dit zal de problemen alleen maar verergeren. Er zouden ernstige wereldconflicten uit kunnen voortkomen. Daarom zouden de komende tien jaar gekenmerkt kunnen worden door grote woelingen; de wereld kan worden ontwricht zowel door nieuwe technologieën als systeemschokken.
Volgens de auteurs daagt aan de horizon een nieuw productiesysteem dat de oorzaak van onze huidige problemen kan oplossen. Veroorzaakt door enorme technologische veranderingen (p.42). Alle vijf fundamentele sectoren van de economie (informatie, energie, verkeer en vervoer, voedsel en materialen) gaan momenteel door zo’n periode van verandering. De auteurs noemen nieuwe materialen, een sector die nog niet is uitgewerkt in dit project. ‘Moderne materialen zullen sectoren ontwrichten en de samenleving op onverwachte manieren veranderen,’ zo schrijven zij. ‘De kosten van zonnepanelen kunnen bijvoorbeeld dalen tot beneden die van bouwmaterialen (zoals van multiplex); en dan zal de grens vervagen tussen bouw- en energiematerialen. Als bouwers PV gaan gebruiken als bouwmateriaal (omdat dit goedkoper is) zullen de netto kosten van elektriciteit dalen tot nul of zelfs negatief’ (p.47).
De Tijd van Creatie
Alles bij elkaar zullen nieuwe technologieën een Tijd van Creatie teweeg brengen, het tegendeel van de Tijd van Winning (van grondstoffen). We zullen gaan maken op basis van de bouwstenen van de natuur: foton, elektron, DNA, molecuul, bt/qbit. Gewonnen uit lokaal aanwezige hulpbronnen. Een efficiënt systeem met weinig afval en lage kosten. Maar opnieuw: er kan zó veel strijd over ontstaan dat zulke mogelijkheden geen krans krijgen, zich te ontwikkelen.
Het rapport eindigt optimistisch. ‘We hebben nog nooit de mogelijkheid gehad om boven de mogelijkheden van een beschaving uit te stijgen voordat deze ineen stortte. De mensheid is daardoor nu in een unieke positie – voor het eerst in de geschiedenis hebben we de mogelijkheid, een nieuw Organisatiesysteem te vormen zonder eerst in duisternis te moeten afdalen’ (p.62). En zelfs, utopisch: ‘uiteindelijk zouden we misschien helemaal kunnen ontsnappen aan zwoegen en eentonig werk, en voor de eerste keer in de geschiedenis echte vrijheid kunnen bereiken – de vrijheid om onze tijd creatief door te brengen, ongehinderd door financiële nood en de noodzaak om onszelf en onze gezinnen in leven te houden’ (p.5). Maar om te slagen moeten we dan wel heden en toekomst opnieuw overdenken. Duidelijk weten wat de mogelijkheden zijn. De omstandigheden vormen waarin een nieuw systeem kan groeien en bloeien. En een toegangspad vinden naar deze verandering. Het rapport eindigt met een lang actieplan.
In de komende artikelen zullen we ingaan op de visie van RethinkX op de voedsel- en transportsystemen – de enige sectoren waarover zij tot nu toe gedetailleerde rapporten hebben geschreven. Tenslotte zullen we ons commentaar geven op deze revolutionaire ideeën.
Interessant? Lees dan ook:
Snelle en langzame revoluties
Is het leven maakbaar? Over planetaire grenzen
Voedsel en water als geopolitieke wapens