Opnieuw was er een oproep tot matiging op het terrein van gentech, afgelopen augustus in Science. Een groep van 26 onderzoekers vroeg om veiligheidsmaatregelen op het gebied van gene drives. Eigenlijk om een bezinningsperiode . Het was niet de eerste keer dat zoiets gebeurde. Maar voorgaande oproepen hebben niet geleid tot het gewenste resultaat: een gedeeld perspectief op gentechnologie. Hoe zal dat nu gaan?

(Van links naar rechts) Maxine Singer, Norton Zinder, Sydney Brenner en Paul Berg (winnaar Nobelprijs voor scheikunde 1980) behoorden tot de deelnemers aan de conferentie van Asilomar over gentech.

Gentech: van vrijwilligheid naar verbeten discussie

Voordat de eerste recombinant-DNA experimenten daadwerkelijk in 1973 plaatsvonden was er al een discussie over het al dan niet gewenst zijn van genetische manipulatie – toentertijd was deze term nog zonder negatieve connotatie. Deze experimenten bewezen dat de genetische eigenschapen van organismen gericht veranderd kunnen worden en dat inzicht opende de weg naar een ondenkbaar aantal toepassingsmogelijkheden waarvan de impact niet te voorspellen was. De betrokken wetenschappers riepen op tot een vrijwillige bezinningsperiode om alle denkbare consequenties in detail te bestuderen, te bespreken met alle belanghebbenden en richtlijnen op te stellen om de recombinant-DNA-technologie, tegenwoordig meestal gentechnologie genoemd of kortweg gentech, veilig verder te kunnen ontwikkelen en implementeren. Tijdens de Asilomar conferentie in 1975 werden deze opgesteld en de gentech nam een vlucht. Veertig jaar later, in 2015, met vele toepassingen geïmplementeerd en nog meer in de pijplijn, ligt er opnieuw een oproep tot een vrijwillige bezinningsperiode. De geschiedenis herhaalt zich. Hoe is het zover gekomen?

Eind 1982 kwam het eerste product op de markt: een recombinant varkensdiarreevaccin van het Nederlandse bedrijf Intervet. Het ontsnapte aan de aandacht van de wereld. Dat was niet het geval bij het tweede product, recombinant menselijk insuline, gemaakt met de genetisch gemodificeerde darmbacterie Escherichia coli. Het Amerikaanse Ely Lilly & Co bracht het in 1983 als eerste in de handel. Het Duitse bedrijf Hoechst had een vergelijkbaar proces ontwikkeld maar kreeg geen toestemming het te exploiteren; dat duurde tot 1998! De ‘Groenen’ hadden te veel politieke macht en waren mordicus tegen de recombinant-DNA-technologie. De Duitse diabetici zagen een mooi medicijn, met veel minder bijwerkingen dan het toenmalig gangbare chemisch gemodificeerd varkensinsuline, aan hun neus voorbijgaan en protesteerden. Met succes. De Duitse regering keurde invoering van het Amerikaanse product goed. Een huichelachtige situatie. Het begin van een verbeten discussie die ontaardde in een loopgravenoorlog toen antibiotechnologie-bewegingen als Greenpeace en Friends of the Earth zich in de strijd wierpen. Met vergaande gevolgen voor de EU: nog altijd een vrijwel volledig verbod op alle genetisch gemodificeerde gewassen; op basis van angst, een wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. Die angst heeft ook veel ontwikkelingslanden geïnfecteerd. Het deelt de wereld in tweeën: landen waar het landbouwareaal beplant met gentech gewassen al jaren groeit, zoals Noord- en Zuid-Amerika, en landen waar dit verboden is, met name de EU-landen en veel ontwikkelingslanden in Afrika en Azië.

CRISPR-Cas is een doorbraak in gentech,

Een steeds grotere kloof tussen wetenschap en publiek

In 2015 wordt de CRISPR-Cas-technologie door Science uitgeroepen tot wetenschappelijke doorbraak van het jaar. En niet zonder reden. In 2012 uitgevonden en na drie jaar al ruimschoots bewezen dat deze technologie gemakkelijk, goedkoop en universeel toepasbaar is om organismen gericht te modificeren, op het niveau van nucleotiden, gen-editing genoemd, en op het niveau van genen, meerdere tegelijkertijd zelfs en op meerdere plekken in het genoom, van alle soorten cellen, dus ook van embryonale cellen en geslachtscellen, én dat kan vergaande consequenties hebben, voor nageslacht! Bestaande erfelijke eigenschappen kunnen permanent gewist, verzwakt of versterkt worden en nieuwe toegevoegd. Men spreekt van gene drives waarmee erfelijke eigenschappen snel en mogelijk irreversibel in een hele populatie van een organisme verspreid kunnen worden. Het actuele saillante voorbeeld is de malariaresistente mug, die geen parasiet meer kan overdragen. In augustus 2015 publiceerden 26 wetenschappers een brief, ook in Science, met een oproep tot veiligheidsmaatregelen voor het gebruik van gene drives. De geschiedenis herhaald.

Het zou goed zijn van het verleden te leren, vooral wetenschappers, maar ook activisten, en wijs met elkaar een constructief debat aangaan over gentech, niet alleen op basis van (zogenaamde) feiten. Er zijn de afgelopen veertig jaar geen ongelukken gebeurd, maar dat betekent niet dat we achterover kunnen leunen, nee, we zullen de vinger aan de pols moeten houden. Nu zeker, want met CRISPR-Cas en gene drives worden de stappen die we maken steeds groter en de kloof tussen wetenschap en publiek snel wijder en dieper. Onderzoekers zullen zichzelf, nationaal en internationaal moeten organiseren om discussies te entameren en in goede banen te leiden; in deze zin bedoel ik met onderzoekers: biotechnologen, maatschappijwetenschappers, gedragswetenschappers, innovatiedeskundigen enzovoorts, kortom een bèta/gamma gezelschap, inclusief politici en beleidmakers. De biotechnologie is de aangewezen discipline om mondiaal initiatieven daartoe te initiëren. Dit alles met het oog op een betere wereld voor allen.