Betekent de overgang naar de biobased society dat we een betere wereld binnentreden? Je denkt in eerste instantie van wel: terug naar de natuur of zo. Jean Jacques Rousseau en de Fysiocraten, maar dan op een hoger technologisch niveau; omvangrijker en tegelijkertijd kleinschaliger, en met een betere verdeling van kennis en inkomen. Maar is die nieuwe maatschappij ook democratischer, met een gelijke inbreng van alle betrokkenen?
Ik denk het niet, de eerste tekenen wijzen in ieder geval niet onmiddellijk in die richting: de kennis zit vooral bij de wetenschappelijke instellingen, en hij wordt bovendien steeds ingewikkelder en dus voor de gewone burger onbegrijpelijker. Het voortouw is dan wel genomen door de industrie, die de begrippen People, Planet en Profit voortdurend in de mond neemt, maar wie zegt ons dat het uiteindelijk toch niet (uitsluitend) om de Profit zal gaan? En, als we toch een betere groene samenleving krijgen, gaat dat dan vanzelf of zullen we daar zeer gericht aan moeten werken?
Gideonsbende
Wie denken daar eigenlijk over na, over die komende groene samenleving? De VS? Europa soms? Zeker doet Europa dat, maar wel mondjesmaat. Begin december had de ESF, de European Science Foundation, een ‘Gideonsbende’ verzameld in Amsterdam om, onder leiding van Hub Zwart, filosoof en hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, een aftrap te geven voor een discussie over dit onderwerp en een agenda op te stellen voor verdere discussierondes. Het is niet altijd duidelijk welk Europees lichaam welk initiatief neemt, maar de laatste tijd denkt Europa ook dieper na over de biobased samenleving. Zoals: wat voor opleidingen zijn ervoor nodig (de skills-conferentie), en: hoe moeten we die nieuwe samenleving ruimtelijk vorm geven (de bijeenkomst over de regio’s)?
Nu kwam het initiatief van de ESF, een gedeeltelijk gesubsidieerde organisatie van wetenschappers die de bijeenkomst ‘Towards a Sustainable Bio-based Society’ organiseerde. In 2013 zijn er vier discussiebijeenkomsten over Sustainable Energy, Agricultural Biotechnology, Intellectual Property, en Managing Innovation. Het ging er nu over, hoe we die discussie moeten aanpakken. Dat was wel zo interessant omdat er zeer fundamentele onderwerpen aan de orde kwamen. Onderwerpen die eigenlijk vooraf gaan aan die nieuwe groene samenleving. Zoals (groene) economische groei; moeten we die nog wel willen? Het lijkt in elk geval een goed idee, een platform op te richten voor deze vraagstukken.
Kan groei nog wel?
Hub Zwart had een van zijn promovendi, Pieter Lemmens (WUR) uitgenodigd, die het hele groeibegrip ter discussie stelde. Moeten we niet naar een circulaire economie zonder groei, vroeg hij. Iets dat wel vaker wordt gesteld, en waar economen en politici nog steeds geen antwoord op hebben gevonden. Er ontstond behoorlijk wat oproer binnen het kleine groepje, bestaand uit mensen die toch vaker nadenken over de inrichting van de samenleving, wat wel bewijst dat we ons een samenleving zonder groei nog moeilijker kunnen voorstellen dan een samenleving met groene groei. Terwijl Pieter – op een stevige manier – alleen maar vroeg om eerst even wat afstand te nemen van de biobased society. ‘Het is toch in de eerste plaats een business, een groei-economie,’ zei hij, ‘en het is niet zo dat er geen alternatief zou zijn voor de biobased samenleving.’ In zijn opinie gaan groei en duurzaamheid juist niet samen en bestaat er een verborgen agenda binnen het bedrijfsleven om ook de biobased economy om te bouwen naar een ‘kapitalistische machine’.
Dat is een opmerking waarmee veel mensen in het gehoor duidelijk niet gelukkig waren, zeker omdat veel bedrijven vinden dat ze juist goed en maatschappelijk bezig zijn in de groene economie. Maar het was wel een waarschuwing dat we misschien toch ook wat fundamenteler moeten gaan nadenken over de groene samenleving en hoe die in te richten. In ieder geval door iedereen die ermee te maken krijgt (stakeholders heten die tegenwoordig) daarbij ook daadwerkelijk te betrekken.