Europa is in mineur. Armoede en werkloosheid rukken op, de inkomensverschillen worden steeds groter, het financiële systeem is uit balans. Voor de lange termijn dreigt overvleugeling door landen als China en India, terwijl de VS Europa niet te hulp zal schieten. Toch heeft Europa de sleutels in handen om haar crisis te overwinnen, en misschien wel de wereld de weg te wijzen naar een meer rechtvaardige, evenwichtige en vooral groene samenleving. Zeven trends vormen daar de kern van, we zullen ze stuk voor stuk bekijken.
Ziet de toekomst er somber uit?
Het is berucht moeilijk om in de toekomst te kijken. Bill Gates dacht jaren lang dat internet niet belangrijk zou worden, en Shell verkocht zijn belang in zonne-energie, een paar jaar voordat zonnecellen aan een onstuitbare opmars begonnen. ‘Voorspellen is moeilijk, vooral als het over de toekomst gaat.’ Juist kwalitatieve veranderingen (en dat zijn de belangrijkste) zijn moeilijk van tevoren in te zien. Ons leven is in dertig jaar tijd ingrijpend veranderd, achtereenvolgens door computer, internet en smartphone. Maar juist hóe die apparaten het leven veranderen, is nauwelijks te voorzien. Het belang van computers, dacht men, was dat wij sneller konden gaan rekenen. Met de mobiele telefoon zouden wij meer gaan bellen. Maar dat het gedrag van mensen en de structuur van organisaties zouden veranderen, dat zelfs de cultuur erdoor aangeraakt zou worden, daarvoor waren de toekomstkijkers van het verleden blind.
En toch kunnen wij alleen met enig optimisme naar de toekomst kijken als we uitgaan van zulke kwalitatieve veranderingen. Want het doortrekken van lijnen naar de toekomst, alsof er alleen kwantitatieve veranderingen zouden komen, zal ons voor Europa somber stemmen. Er zullen meer mensen komen op aarde, dat kan misschien nog worden opgevangen met grotere productiviteit van de landbouw, wellicht zal de wereldhandel verder groeien (schijnt goed te zijn voor de economie). Maar vanuit Europees perspectief verschijnen er direct wolken aan deze kwantitatieve hemel: groeiende economische macht van de BRIC-landen en stagnatie in Europa, nakende uitputting van aardolie, binnenlandse vergrijzing, groeiend wantrouwen tussen mensen, toenemende spanningen binnen en tussen de Europese landen, en misschien wel desintegratie. Om nog maar niet te spreken van klimaatrampen en onstuitbare hoeveelheden immigranten. Toekomstverkenningen staan grotendeels in mineur. Sterker: ook al vertellen de meeste politici optimistische verhalen, in de harten van de burgers is nauwelijks meer hoop op de toekomst.
Essentiële verschillen
Voor een optimistischer (en hopelijk realistischer) toekomstbeeld moeten we daarom vooral kijken naar de kwalitatieve veranderingen – precies naar die aspecten van de toekomst die zo moeilijk te voorzien zijn. We zullen hier een paar trends in onze maatschappij belichten, en die uitvergroten naar de toekomst. Aan het eind zal een beeld ontstaan van een maatschappij die wel lijkt op de onze, maar er op essentiële punten van verschilt – precies de punten die het verschil kunnen maken tussen zwartgalligheid over, en nieuwsgierigheid naar de toekomst. We zullen een beeld schetsen van meer en betere samenwerking tussen mensen; groeiend regionaal zelfbewustzijn en meer regionaal zelfbestuur; meer duurzaamheid; groeiend belang van de landbouw in een biobased society en een betere samenwerking tussen landbouw en industrie; meer mogelijkheden tot lokale en regionale economische groei. Dat alles ondersteund door nieuwe wetenschappelijke vindingen, en sociale en technologische innovatie. Europa zal, als deze tendensen worden ondersteund en niet tegengewerkt, een eigen rol kunnen blijven spelen op het wereldtoneel en niet worden weggedrukt tussen de Verenigde Staten en opkomende economieën.
Dit artikel bestaat uit de volgende onderdelen:
Inleiding: ziet de toekomst er somber uit?
Trend 1. Vrouwen gaan de toekomst bepalen
Trend 2. Organisaties worden gebouwd op vertrouwen
Trend 3. Nieuwe sociale verbanden zijn in opkomst
Trend 4. Duurzaamheid als breed gedragen doel
Trend 5. Decentralisatie van de industrie in een biobased society
Trend 6. Kleinschalige energievoorziening
Trend 7. Europa was, is en blijft een van de belangrijkste kennisleveranciers ter wereld
Conclusie: think global, act local