Duurzame biomassa is een terrein met heftige en hardnekkige conflicten. Michael Moore’s laatste film Planet of the Humans herinnert ons daar nog eens aan. In consensus-zoekend Nederland probeert het kabinet nu een ‘breed gedragen duurzaamheidskader’ te vinden. Welke rol kan biomassa spelen in de energietransitie? De eerste stap, een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) verscheen deze week. En wat blijkt: visies op duurzame biomassa hangen sterk af van maatschappelijke en politieke ideeën.
Tegenstrijdige ideeën over duurzame biomassa
Het onderliggende rapport Biomassa in Perspectief van De Gemeynt en MSG Sustainable Strategies brengt deze meningsverschillen prachtig in kaart. ‘Wat begon als een zoektocht naar ‘feiten’ (joint fact-finding) werd tijdens de looptijd een zoektocht naar visies op biomassa,’ zegt het rapport. Veel ‘feiten’ worden aangevochten en blijken uiteindelijk toch afhankelijk van een visie. Beleid op het terrein van duurzame biomassa kan daardoor nooit alle wensen vervullen. Maar er zijn wel ‘quick wins’, maatregelen die algemene instemming hebben. Die moeten op korte termijn worden uitgevoerd. Zoals de aanleg van meer bos.
Mensen hebben verschillende ideeën over economische groei, klimaatdoelen, behoud van biodiversiteit, bodembeheer, voedselproductie en verandermogelijkheden in de maatschappij. Meestal zie je die verschillen terug in aannames in berekeningen. Zoals over de productiviteit van land- en bosbouw, het beschikbare areaal, de hoeveelheid restmateriaal die na de oogst op het land moet achterblijven, de bruikbaarheid van marginale gronden voor biomassateelt en de beschikbaarheid van water. Uiteindelijk komen de meningsverschillen neer op claims op schaarse ruimte. Zoals het rapport van De Gemeynt zegt: ‘meer kennis en feiten zijn altijd waardevol, maar deze zullen de controverses niet oplossen.’ Hun project, begonnen als ‘joint fact-finding’, ontwikkelde zich steeds meer tot ‘joint perspective-seeking’.
Vijf visies
Het rapport ‘Biomassa in Perspectief’ formuleert uiteindelijk vijf perspectieven voor duurzame biomassa:
1. Klimaat. Uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk indammen zodat opwarming van de aarde wordt beperkt tot maximaal 1,5 graden. Daarom ook biomassa gebruiken voor energieopwekking. Heffing op de uitstoot van broeikasgassen.
2. Strikt hernieuwbaar. Een hernieuwbaar energiesysteem op basis van zon, wind en groene waterstof. Liefst lokaal geproduceerde biomassa voor toepassingen waar geen alternatief voor is. Biomassa is een tussenoplossing op weg naar het eindbeeld.
3. Hernieuwbare grondstoffen. Een regeneratieve economie: circulair en biobased. Biomassa gebruiken voor hoogwaardige toepassingen in chemie en als materiaal. Vooral rest- en afvalstromen. Verbranden alleen als laatste stap in een cascade van bewerkingen.
4. Ecologie. Planetaire grenzen respecteren, bijvoorbeeld door kringlooplandbouw. Beleid gericht op behoud en herstel van habitats en soorten. Verandering van individuele levensstijl. Alleen bij duurzame land- en bosbouw kan een deel van de reststromen worden ingezet voor hoogwaardige toepassingen.
5. Duurzame ontwikkeling. Mondiaal perspectief, gericht op verbeteringen voor lokale gemeenschappen. Eerlijke en inclusieve handel. Biomassa is niet schaars, er kan méér van worden geproduceerd, hand in hand met verbetering van sociale omstandigheden, klimaat en leefomgeving.
In biomassa concentreren zich maatschappelijke conflicten
Er zijn zeker ook punten van overeenstemming, zegt PBL. Men is het eens over de klimaatdoelen. Men vindt dat zorgvuldig met de bodem moet worden omgegaan. Hout kan en mag onder voorwaarden worden geoogst. Voor biomassa is een blijvende rol weggelegd als materiaal en als grondstof voor de chemie. Directe verbranding van biomassa moeten we zoveel mogelijk vermijden. Maar over de vraag wat dat ‘zoveel mogelijk’ betekent lopen de meningen weer sterk uiteen. Zoals uit een ander onderliggend rapport blijkt, Bio-scope van CE Delft: als klimaat het doel bepaalt, leidt dit tot groter gebruik van biomassa.
Er zijn grote conflicten tussen de perspectieven onderling. Zoals het rapport ‘Biomassa in perspectief’ zegt: als we het klimaat vooropstellen, komt de biodiversiteit op aarde dat niet nog verder in gevaar? Kunnen we in het ecologie-perspectief wel de klimaatdoelen halen? Zijn de verregaande maatregelen voor circulariteit, energie-efficiency en hernieuwbare energie überhaupt wel haalbaar? Levert het maken van materialen uit groene grondstoffen wel klimaatwinst op? In welke sectoren en ketens ligt biomassa juist niet voor de hand? ‘De spanningen tussen de perspectieven maken de felheid van het maatschappelijk debat begrijpelijk,’ zegt het rapport. In duurzame biomassa concentreren zich maatschappelijke conflicten.
Een agenda voor samenwerking
Hoe kunnen we verder komen in zo’n gepolariseerd klimaat? Moet de overheid proberen conflicten te overbruggen of moet zij één van de perspectieven omarmen? De Gemeynt en MSG Sustainable Strategies bevelen aan om de gesprekken voort te zetten. Al was het alleen maar als ‘platform voor uitwisseling van kennis en inzichten, en ter verheldering van controverses, rond gerichte kwesties.’ Dit zou de scherpe randen van conflicten kunnen afvijlen en maatschappelijke besluitvorming gemakkelijker maken. Maar uiteindelijk moeten overheden toch knopen doorhakken. De meest brandende vraag is of we alles uit de kast moeten trekken om de opwarming van de aarde te stoppen. Als die vraag alles bepalend is, blijft er weinig ruimte over voor andere overwegingen. Dan moeten we biomassa op grote schaal gaan gebruiken in de energieopwekking. Maar als bijvoorbeeld de kosten van zonne- en windenergie zó snel dalen dat deze fossiele brandstoffen snel kunnen vervangen, dan komt er ook ruimte voor een andere kijk op biomassa.
Onze keuzes
Op deze website zijn de keuzes altijd duidelijk geweest. Wij kiezen voor perspectief 3, hernieuwbare grondstoffen. Omdat economische en ecologische doeleinden hier dicht bij elkaar liggen: materialen uit groene grondstoffen hebben een kleine footprint en blijken economisch aantrekkelijk. En omdat we erop vertrouwen dat duurzame energie uit zon, wind en water snel genoeg van de grond komt – mits de infrastructuur van de energievoorziening zich op tijd aanpast.
Bovendien: met wat meer tijd en inspanning komen er betere oplossingen voor duurzame biomassa. Hout verstoken is de gemakkelijke uitweg, en een slechte zaak als dat op grote schaal gebeurt. Er is voldoende biomassa, de hoeveelheid is geen probleem. Meest afval- en reststoffen als bagasse, maaigras, mest, voedselafval, stro en loof. Maar we moeten er wat meer moeite voor doen om daar iets nuttigs van te maken. Gebruik van biomassa lift nu vooral mee op een al gebouwde infrastructuur, bijvoorbeeld die van de papierindustrie. Voor het nuttig verwerken van allerlei soorten afval moeten we nieuwe ketens opzetten, en soms ook technieken vervolmaken. Dat kost tijd. Tijd die we ons moeten gunnen.
Interessant? Lees dan ook:
Bio-energie: prima, uit restmateriaal
Efficiënter biomassagebruik in de biobased economy
Perspectief op duurzame energie verandert snel