De wereld zal anders tegen duurzame energie moeten gaan aankijken. Visionair en grootschalig denken is vereist. De tijd is voorbij dat zonne- en windenergie ‘ingepast’ moesten en konden worden in de omgeving. Duurzame energie gaat integendeel vanaf nu de omgeving actief scheppen. Het denken over energieproducerende landschappen begint op gang te komen. Aldus ECN en Wageningen UR in een gezamenlijk rapport.
Duurzame energie is begonnen aan een grote opmars. Niet alleen omdat zij nodig is om het klimaatprobleem te helpen oplossen, maar vooral op basis van sterke prijsdalingen. Zonne-energie en windenergie gaan zó goedkoop worden dat zij dominant gaan worden in de energievoorziening. Niet alleen in de Sahara, maar overal ter wereld, ook in gebieden met een gematigd klimaat. Toen zon en wind nog als randverschijnselen werden beschouwd, zag men de ‘inpassing’ van zonnepanelen en windturbines in het landschap als uitdaging. Met als uitgangspunt dat deze een ‘verstoring’ van het landschap zouden vormen. Maar dat gaat veranderen. Zon en wind gaan zó veel worden toegepast dat zij energieproducerende landschappen gaan vormen, ook in dichtbevolkte landen zoals in Nederland. De vraag die ECN en Wageningen UR zich hebben gesteld in hun gezamenlijke paper ‘De energietransitie: een nieuwe dimensie in ons landschap’, is hoe dat er dan uit gaat zien.
Naar energieproducerende landschappen
‘Het ontwerpen van energielandschappen vergt een geheel nieuwe manier van denken,’ zeggen de experts van ECN en WUR. Duurzame energie kan niet helemaal worden ‘ingepast’ in het bestaande landschap, daarvoor is de opgave te groot. ‘Er moeten geheel nieuwe landschappen worden gecreëerd. Landschappen die door mensen worden gewaardeerd en economisch haalbaar zijn.’ Energieproducerende landschappen, zo zeggen zij, gaan als het ware een nieuwe laag in het bestaande landschap vormen. Het gaat erom dat die nieuwe laag kwaliteit toevoegt. Die opgave moet aan iedereen duidelijk zijn, en om succesvol te zijn bij dit ontwerp moeten alle betrokkenen samenwerken: bewoners, projectontwikkelaars, overheden, technologen, landschapsarchitecten.
Vaak zal multifunctioneel gebruik van de ruimte hierbij heel belangrijk zijn. Een mooi voorbeeld vormen windparken op de Noordzee. Om ongelukken te voorkomen is intensieve visvangst hier verboden. Dat is een mooi uitgangspunt voor het zoeken naar een ander gebruik van deze ruimte. De parken worden door het visverbod vanzelf tot kraamkamers van Noordzeevis. Kan die natuurlijke functie nog worden uitgebreid? Zouden wij op die plaatsen bijvoorbeeld visboerderijen (fish farms) kunnen bouwen? Of daar mosselen en zeewier telen?
Slimme vormgeving
In andere gevallen kunnen energieproducerende landschappen slim worden ontworpen. Het zonnepaneel in de vorm van een dakpan bestaat al. De echte ontwerpopgave is natuurlijk, met supergoedkope zonnecellen daken te ontwerpen die iets extra’s toevoegen aan de omgeving. Nieuwe kleuren en vormen openen nieuwe mogelijkheden. Zonnepanelen kunnen bijvoorbeeld het uiterlijk krijgen van een gemetselde bakstenen muur. Ze kunnen sinds kort ook worden verwerkt in vensters. Ontwerpers en technologie-ontwikkelaars betrekken graag de eigenaren en gebruikers van het landschap bij het ontwerp. Op een kunstmatig eiland bij het Zeeburgereiland/Amsterdam in het Buiten-IJ, gemaakt van baggerslib, kan een zonneakker worden aangelegd; deze kan stroom leveren aan de buurt en ook een broedplaats voor vogels worden.
De auteurs zien ook grote mogelijkheden voor energieopwekkende kunst, bijvoorbeeld langs snelwegen. Dat is weer eens iets anders dan zonnepanelen die min of meer onzichtbaar zijn weggewerkt in geluidsschermen. En natuurlijk zijn er ook plekken waar zonnepanelen nu al heel fraai tot hun recht komen: op de daken van woningen en gebouwen. In Nederland alleen al liggen hier tienduizenden hectaren te wachten op nuttige toepassing. Sinds kort is de prijs van zonne-energie zo laag dat huiseigenaren geld kunnen verdienen met zonnepanelen op hun dak. Onze steden, dorpen en levende natuur ontwikkelen zich steeds op zoek naar schoonheid en productiviteit – de energietransitie voegt er nu de dimensie van energieproducerende landschappen aan toe.
Interessant? Lees dan ook:
Windenergie in Nederland: de storm is nog niet gaan liggen
Systeemkosten van duurzame energie – het niet-vertelde verhaal
Biobased economy in de polder
Zonne-energie wordt dominant in de energievoorziening